ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΝΑ ΦΡΟΝΤΙΖΕΙ ΟΧΙ ΝΑ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΟΤΙ ΕΙΝΑΙ ΚΑΛΟΣ, ΑΛΛΑ ΝΑ ΕΙΝΑΙ, ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΤΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΖΩΗ

Ο Γοργίας είναι πλατωνικός διάλογος, που προκάλεσε τέτοια εντύπωση στην εποχή του, ώστε έλεγαν πως ένας Κορίνθιος γεωργός, που το διάβασε, άφησε τα υπάρχοντά του και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα για να γίνει μαθητής του Πλάτωνα. Ο διάλογος φέρει τον υπότιτλο Περί ρητορικής ανατρεπτικός γιατί ο Πλάτων απέβλεπε με αυτόν στην ανασκευή των αντιλήψεων του Γοργία του Λεοντίνου περί ρητορικής.

Πρόσωπα του διαλόγου είναι ο Σωκράτης, ο Καλλικλής για τον οποίο λίγα είναι γνωστά, ο σοφιστής Γοργίας από τους Λεοντίνους της Σικελίας, ο μαθητής του Σωκράτη Χαιρεφών και ο μαθητής του Γοργία Ακραγαντίνος Πώλος.

Ο Χαιρεφών ζητάει από τον Σωκράτη να τον βοηθήσει να υποβάλει ερωτήματα στον Γοργία, ρωτώντας τον «ποιος είναι». Ο Γοργίας αναγκάζεται να απαντήσει ότι είναι επιστήμονας της ρητορικής τέχνης και ότι η ρητορική είναι «πειθούς δημιουργός».

Ο Σωκράτης αποδεικνύει πως η ρητορική είναι μια δεξιοτεχνία, που επιτρέπει στον ρήτορα να εξαπατά τους ακροατές του, όταν δεν ξέρουν καλά τα πράγματα, και πως η κατοχή της δεν κάνει τον κάτοχό της δίκαιο.

Απαντώντας σε ερωτήσεις του Πώλου - που επεμβαίνει για λογαριασμό του Γοργία - ο Σωκράτης χαρακτηρίζει τη ρητορική μέρος της κολακευτικής τέχνης, άλλα μέρη της οποίας είναι η κομμωτική, η οψοποιητική (μαγειρική) και η σοφιστική [466e].

Όση σχέση έχει η οψοποιητική προς την ιατρική, ισχυρίζεται, τόση έχει και η ρητορική προς τη δικαιοσύνη.

Καταλήγοντας, ο Σωκράτης, λέει πως ο φρόνιμος και ανδρείος δεν φοβάται το θάνατο, αλλά την αδικία. Ανάμεσα στους Έλληνες πολιτικούς, ένας μόνος κατόρθωσε να μείνει δίκαιος, αν και διαχειρίστηκε μεγάλη εξουσία: ο Αριστείδης, ο γιος του Λυσιμάχου. Τους άδικους περιμένει αιώνια τιμωρία στον Άδη, ενώ τους δίκαιους τους στέλνει ο Ραδάμανθυς στις νήσους των Μακάρων.

…

Ο ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΙΚΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ «ΓΟΡΓΙΑΣ»

ΣΩΚΡΑΤΗΣ:

Εγώ, λοιπόν, Καλλικλή, έχω πειστεί από αυτές τις αφηγήσεις και στοχάζομαι πώς θα φανώ στον κριτή με όσο το δυνατόν υγιέστερη ψυχή αφού αφήσω, λοιπόν, να πάνε στο καλό οι τιμές των πολλών ανθρώπων, εξετάζοντας την αλήθεια, θα προσπαθήσω πράγματι να ζήσω, όντας καλύτερος όσο μπορώ, και, όταν πεθάνω, να πεθάνω τέτοιος. Προτρέπω και όλους τους άλλους ανθρώπους, όσο μπορώ, και προτρέπω και σένα να προσανατολιστείς σε τέτοια ζωή και τέτοιον αγώνα, ο οποίος πιστεύω ότι υπερτερεί όλων των εδώ αγώνων, και σε κατηγορώ επειδή δεν θα μπορείς να βοηθήσεις τον εαυτό σου, όταν γίνει για σένα η δίκη και η κρίση, για την οποία τώρα μόλις μιλούσα, αλλά, με το που θα παρουσιαστείς στο δικαστή, το γιο της Αίγινας, αφού, παραλαμβάνοντας σε, σε οδηγήσει, εσύ εκεί θα μείνεις με το στόμα ανοιχτό και θα ζαλιστείς όσο εγώ εδώ, και ίσως κάποιος σε χτυπήσει στο πρόσωπο ατιμωτικά και σε προπηλακίσει με κάθε τρόπο. Ίσως αυτά σου φαίνεται ότι είναι μύθος σαν εκείνους που λένε οι γριές, και τα περιφρονείς, και δεν θα ήταν καθόλου περίεργο να τα περιφρονείς, αν, με την αναζήτηση μας, μπορούσαμε να τα βρούμε καλύτερα και αληθέστερα τώρα, όμως, βλέπεις ότι εσείς, αν και είστε τρεις, οι οποίοι είστε οι πιο σοφοί από τους σημερινούς Έλληνες, εσύ, ο Πώλος και ο Γοργίας, δεν μπορείτε να αποδείξετε ότι πρέπει να ζούμε τη ζωή με κάποιον άλλο τρόπο από αυτόν, ο οποίος φαίνεται ότι και εκεί έχει όφελος. Αλλά σε όλη τη συζήτηση, ενώ τα υπόλοιπα αναιρούνται, μόνο αυτός ο λόγος μένει σταθερός, ότι πρέπει να προσέχουμε να μην αδικούμε παρά να μην αδικούμαστε, και περισσότερο πρέπει ο άνθρωπος να φροντίζει όχι να φαίνεται ότι είναι καλός, αλλά να είναι, και στην ιδιωτική και στη δημόσια ζωή· αν κάποιος γίνει κακός σε κάτι, πρέπει να τιμωρηθεί, και δεύτερο καλό μετά το να είναι δίκαιος είναι αυτό, το να γίνεται δίκαιος και, αφού τιμωρηθεί, να λογοδοτεί - και πρέπει να αποφεύγει κάθε κολακεία και προς τον εαυτό του και προς τους άλλους, και προς τους λίγους και προς τους πολλούς και πρέπει να χρησιμοποιεί έτσι τη ρητορική πάντα προς το δίκαιο, και κάθε άλλη πράξη.

Αφού, λοιπόν, πείθεσαι σε μένα, ακολούθησε με εκεί, όπου, αφού φτάσεις, θα είσαι ευτυχισμένος και όσο ζεις και όταν πεθάνεις, όπως απέδειξε η σημερινή συζήτηση. Και άφησε κάποιον να σε περιφρονήσει ως ανόητο και να σε προπηλακίσει, αν θέλει, και ναι, μα τον Δία, να σε χτυπήσει στο πρόσωπο, δίνοντας σου αυτό το ατιμωτικό χτύπημα· γιατί τίποτε φοβερό δεν θα πάθεις, αν όντως είσαι καλός και έντιμος, ασκώντας την αρετή. Έπειτα, αφού ασκήσουμε από κοινού την αρετή με τέτοιο τρόπο, τότε πλέον, αν πιστεύεις ότι πρέπει, θα ασχοληθούμε με τα πολιτικά πράγματα ή με ό,τι άλλο μας φανεί καλό, και θα αποφασίσουμε, καθώς θα είμαστε καλύτεροι στο να σκεφτόμαστε απ' ό,τι τώρα. Διότι είναι αισχρό να βρισκόμαστε στην κατάσταση που φαινόμαστε ότι είμαστε τώρα, έπειτα να καυχιόμαστε όπως οι νέοι ότι κάτι είμαστε, εμείς οι οποίοι ποτέ δεν είχαμε την ίδια άποψη για τα ίδια ζητήματα, και μάλιστα για πάρα πολύ σημαντικά· σε τέτοιο βαθμό απαιδευσίας έχουμε φτάσει· ας χρησιμοποιήσουμε σαν οδηγό όσα προέκυψαν από τη σημερινή συζήτηση, που μας δείχνουν ότι αυτός ο τρόπος ζωής είναι άριστος, ασκώντας τη δικαιοσύνη και κάθε άλλη αρετή να ζούμε και να πεθαίνουμε. Ας τον ακολουθήσουμε, λοιπόν, και ας παρακινούμε και τους υπόλοιπους, όχι με εκείνο το λόγο, με τον οποίο εσύ πιστεύοντας με παροτρύνεις· γιατί δεν αξίζει τίποτα, Καλλικλή.

Σωκράτης

Από το έργο του Πλάτωνος,  «Γοργίας»