Δευτέρα 6 Σεπτεμβρίου 2010

Ο ΑΡΙΣΤΑΡΧΟΣ ΚΑΙ ΟΧΙ Ο ΚΟΠΕΡΝΙΚΟΣ

Από την εποχή της εμφάνισης των ελλήνων φιλοσόφων πριν από δυόμισι χιλιετίες στην αρχαία Ιωνία, αρχίζει η επιστημονική επανάσταση. Η επανάσταση συνέβη στην Ιωνία και όχι σε κάποια από τις μεγάλες πόλεις της Ινδίας, της Αιγύπτου, της Βαβυλωνίας, της Κίνας ή της Κεντρικής Αμερικής. Η συνεισφορά των Ιώνων φιλοσόφων, από τον Θαλή ως την Υπατία έδρασαν κυρίως από το 650 π.Χ. ως και το 450 μ.Χ. , στη διαμόρφωση της σύγχρονης αστρονομικής και κοσμολογικής επιστήμης είναι καθοριστική. Ιδιαίτερα ο Αρίσταρχος, αστρονόμος, μαθηματικός και γεωμέτρης της Αλεξανδρινής Σχολής, ο οποίος γεννήθηκε στη Σάμο και έζησε στις αρχές του 3ου π.Χ. αιώνα (310-230 π.Χ.), υπήρξε ο εισηγητής, κήρυκας και υποστηρικτής της ριζοσπαστικής, για την εποχή του, ηλιοκεντρικής θεωρίας.

Ο Αρίσταρχος έγραψε πολλές εργασίες, οι περισσότερες από τις οποίες δεν διασώθηκαν. Η θεωρία του όμως για τον Ήλιο ως κέντρο του Ηλιακού Συστήματος μαρτυρείται κατά αδιαμφισβήτητο τρόπο από διάφορους αρχαίους συγγραφείς, όπως ο Αρχιμήδης1, ο Στοβαίος2 και ο Πλούταρχος3, ώστε να μην υπάρχει καμία αμφιβολία για την πατρότητά της. Εξάλλου ο Αρίσταρχος είναι ο εφευρέτης του σκαφίου, δηλαδή μιας μορφής ηλιακού ρολογιού, με το οποίο κατόρθωσε να προσδιορίσει τη στιγμή της αληθούς μεσημβρίας σε έναν τόπο (και να ορίσει γενικότερα την ώρα κατά τη διάρκεια μιας ηλιοφανούς ημέρας), το γεωγραφικό πλάτος του, την τιμή της λόξωσης της εκλειπτικής, την ημερήσια απόκλιση του Ήλιου και τις ημέρες των ισημεριών και ηλιοστασίων ενός έτους (του 281 π.Χ.).

Είναι ο πρώτος Έλληνας αστρονόμος που έδωσε την ακριβέστερη τιμή της φαινόμενης διαμέτρου του Ήλιου και της Σελήνης. Από τις γνωστές (και περίπου ίσες μεταξύ τους) φαινόμενες διαμέτρους του Ήλιου και της Σελήνης κατόρθωσε να υπολογίσει τις διαμέτρους των δύο σωμάτων (με μονάδα μέτρησης τη γήινη διάμετρο). Ίσως η ανακάλυψη ότι η πραγματική διάμετρος του Ήλιου είναι εικοσαπλάσια της σεληνιακής διαμέτρου, σε συνδυασμό με το ότι η απόσταση του Ήλιου από τη Γη είναι εικοσαπλάσια της απόστασης της Σελήνης από τη Γη οδήγησε τον Αρίσταρχο στο συμπέρασμα ότι ο Ήλιος και όχι η Γη αποτελεί το κέντρο του κόσμου.

Ουσιαστικά ο Αρίσταρχος είναι ο πατέρας και θεμελιωτής της Αστρονομίας, με βάση τη λογική σκέψη και όχι τις θρησκευτικές δοξασίες.

Από τα παραπάνω προκύπτει ότι ο Αρίσταρχος πρώτος εισηγήθηκε την αποδεκτή σήμερα ηλιοκεντρική θεωρία και θεμελίωσε την Αστρονομία πάνω στη λογική σκέψη, άποψη την οποία, δυστυχώς, μια μερίδα της διεθνούς αστρονομικής κοινότητας, είτε δικαιολογημένα από άγνοια είτε ακόμη και αδικαιολόγητα, δεν φαίνεται να συμμερίζεται απολύτως. Περιέπεσε στη λήθη χωρίς πάντως να ξεχασθεί εντελώς ως την εποχή της Αναγέννησης, οπότε στα 1543, περίπου δύο χιλιετίες αργότερα, δικαιώθηκε από τον διάσημο πολωνό αστρονόμο Nicolaus Copernicus. Αν και ο Κοπέρνικος απλώς ανέσυρε από την αφάνεια την ηλιοκεντρική θεωρία, επαναλαμβάνοντας έτσι τις ιδέες του Αρίσταρχου, εν τούτοις φέρεται σήμερα ως ο εισηγητής της ηλιοκεντρικής θεωρίας, μάλιστα δε το δεκτό σήμερα ηλιοκεντρικό σύστημα εξακολουθεί να ονομάζεται διεθνώς “Κοπερνίκειο” και όχι “Αριστάρχειο”, όπως θα έπρεπε.

Αν και η συνεισφορά του Κοπέρνικου στην αναβίωση της ηλιοκεντρικής θεωρίας είναι σημαντική, αυτό όμως δεν αρκεί για να του αναγνωρισθεί και η πατρότητα της θεωρίας αυτής. Είναι αλήθεια ότι ο Κοπέρνικος γνώριζε τις απόψεις του Αρίσταρχου. Αυτό πιστοποιείται από ένα σωζόμενο απόσπασμα του χειρογράφου της πραγματείας του με τίτλο De Revolutionibus Orbium Coelestium. Σε αυτό φαίνεται διαγραμμένη η παράγραφος που αναφέρεται στην πραγματεία του Αρίσταρχου και η οποία κατά ένα παράδοξο τρόπο δεν έχει συμπεριληφθεί στην τυπωμένη έκδοση της πραγματείας του που παρουσιάστηκε το 1543. Το γεγονός της διαγραφής χαρακτηρίζεται από μερικούς ως λογοκλοπή, ενώ άλλοι θεωρούν την παράλειψη αναφοράς στον Αρίσταρχο και στη θεωρία του ως έλλειψη θάρρους ή δειλία. Θα πρέπει πάντως να τονισθεί ότι δεν είναι απολύτως εξακριβωμένο αν η διαγραφή πρέπει να αποδοθεί στον ίδιο τον Κοπέρνικο ή στον εκδότη του, δεδομένου ότι η έκδοση της πραγματείας έγινε μετά τον θάνατό του. Επίσης είναι αξιοσημείωτο ότι ο πολωνός αστρονόμος δεν έδινε επί μία ολόκληρη δεκαετία τη συγκατάθεσή του για την έκδοση της πραγματείας του φοβούμενος την καταδίκη της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Τελικά, το 1543, εκδόθηκε στη Νυρεμβέργη ένα αντίγραφο του χειρογράφου του, το οποίο καταδικάσθηκε το 1616 από την Εκκλησία της Ρώμης.

Ο Κοπέρνικος δεν είναι λοιπόν ο εισηγητής αλλά απλώς ο άνθρωπος που ανέσυρε από τη λήθη και διέδωσε την ηλιοκεντρική θεωρία, η πατρότητα της οποίας ανήκει αποκλειστικά στον Αρίσταρχο.

1. Ο Αρχιμήδης στη μαθηματική πραγματεία του “Ψαμμίτης” γράφει: “Αρίσταρχος ο Σάμιος υποτίθεται γαρ τα μεν απλανέα των άστρων και τον Αλιον μένειν ακίνητον, ταν δε Γαν περιφέρεσθαι περί τον Αλιον κατά κύκλου περιφέρειαν, ός εστιν εν μέσω τω δρόμω κείμενος”.
2.
Ο Στοβαίος στο σύγγραμμά του “Περί Φυσικής” γράφει: “Αρίσταρχος τον Ηλιον ίστησι”.

3. Ο Πλούταρχος στο έργο του “Περί αρεσκόντων τοις Φιλοσόφοις” αναφέρει: “Αρίσταρχος τον Ηλιον ίστησι μετά των απλανών, την δε Γην κινεί περί τον ηλιακόν κύκλον, εξελίττεσθαι δε κατά λοξού κύκλου την Γην, άμα δε και περί τον αυτής άξονα δινουμένην και κατά τας ταύτης εγκλίσεις σκιάζεσθαι τον δίσκον”.

Ο κ. Νικόλαος Κ. Σπύρου είναι καθηγητής του Τμήματος Φυσικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. ΤΟ ΒΗΜΑ, 10-12-2000

Πηγή: http://www.fr-alpha.gr/AristarxosOSamios.htm

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Φόρμα επικοινωνίας

Όνομα

Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο *

Μήνυμα *

Αρχειοθήκη ιστολογίου